1) Ongewone en mooie voorwerpen, deze in Frankrijk ontworpen schatten getuigen van een tijd waarin men graag een duikje maakt.2) Elk heeft haar eigen geschiedenis omdat ze van hand tot hand ging tijdens de ‘’parties de boules‘’. Sommige zijn echte kunstwerken met een unieke eigenschap: bestand zijn tegen hevige schokken en andere mishandelingen.3/1) Tot in de late 19e eeuw waren er al perfect ronde boules, meestal van buxus gemaakt, een hout van hoge dichtheid zoals in het eerste beeld weergegeven. (diam.108 mm – 680 gr) ‘’L’histoire de la boule est naturellement liée aux possibilités de fabrication de l’époque.‘’ dwz ‘’de geschiedenis van de boules is uiteraard afhankelijk van de mogelijkheden van de tijd.‘’ Oorspronkelijk bestonden ballen in verschillende materialen en texturen zoals hier te zien.3/2) Maar eerst een mooi document om je alvast in de stemming te brengen van de sfeer van die jaren in de late namiddag. Bij het zien van hun kleren is het een feestdag tenzij het maar een zondag is.4/1) Tot in het midden van de 19e eeuw gebruikten de spelers alleen houten ballen van buxus, elm en beuk. Sommige werden gedeeltelijk bespijkerd maar… ‘’deze houten boules hadden een zwakte, ze vervormden door slijtage vooral als het spel op een harde en steenachtige grondgebeurde‘’ (zoals het citaat van foto n°1, extract van de website: http://herbert.wegner.pagesperso-orange.fr) ook in het duits en het engels.4/2) De textuur van het buxus wortel zorgt voor zijn stevigheid, de bal kan niet in de richting van de vezel volledig klieven omdat er geen richting is, er zijn alleen knooppunten.4/3) Deze zeer mooie bespijkerde boule is niet in buxus gemaakt het gaat om beuk, een hard hout maar spijtig genoeg met evenwijdige vezels. Breekbaar geworden door het spijkeren en onder het effect van de zware schokken brak ze uiteindelijk in tweeën.5) Het begin van het spijkeren, boules met spijkers op een afstand van elkaar. Hun hoofd heeft een gleuf zoals schroeven maar het gaat om echte nagels. Hun rol was de oppervlakte van de bal beschermen. (diameter 98mm) Ze zijn niet van buxus, het hout is minder dicht met een andere textuur. Deze boules zijn ouder dan de volledig genagelde die verder verschijnen. (klik om beter te zien)6/1) De hierboven bal (10 cm/493 g) toont een rudimentaire spijkeren, ze is waarschijnlijk in iepenhout (elm) en zelfs ouder dan de acht hierboven boules. Het is duidelijk dat de nagels met de hand gesmeed werden. (klik)6/2) Deze zware bal is bezaaid met handgesmede spijkers. De koppen hebben vier afgeschuinde kanten. Met een extreme dichtheid en weerstand dankzij de knopen, wordt buxus de standaard: hier 930g voor 10 cm. (klik)6/3) Opnieuw de studding van het begin. Het is buxus boule van ‘’jeu provençal‘’ gewicht 550 g met een diameter van 90 mm. Onder de spijkers, nog steeds op afstand van elkaar, kunnen we de lijnen zien die op het hout zijn getrokken, waarvan de snijpunten als ijkpunten dienden. (klik)7/1) De volgende fase: op deze zware kleine boules van buxus (8,8 cm/465 gr) is het spijkeren minder rudimentair. Om een mooier uitzicht te geven verzorgde men het alignement van de spijkers.7/2) Bijna “archeologie” deze zware bal is in zeer dicht knoestig buxus gemaakt. Gewicht 542 gram voor een diameter van 92 mm. De minimalistische decoratie van kleine spijkers die in concentrische cirkels zijn gerangschikt, vertelt ons dat deze bal waarschijnlijk dateert uit het midden van de 19e eeuw.8/1) Hier zet men nog een stap vooruit en het versieren van de bal neemt werkelijk vorm. Deze twee mooie ballen zijn uiteraard van zeer dichte buxus gemaakt. (11,2 cm – 705/730 gr) Foto’s: https://www.ebay.fr/str/papyrouge8/2) Een stap verder, hetzelfde type decoratie, maar deze is gepolijst en vervolgens getint. (Afbeelding “geleend” op internet)8/3) Hier, nog hetzelfde fabricage. Afbeelding aangeboden door de website ‘’Jeux Anciens‘’ (spelletjes uit het verleden) op pagina http://jeux-anciens.fr/categorie/boules/ Deze boules hebben zeker gediend en blijkbaar werden ze goed onderhouden.9/1) RONDE KOP NAGELS – Het spijkeren van de boules begon in de tweede helft van de 19e eeuw, eerst ging het om spijkers met en kleine kop of quasi zonder kop. In het begin verspreid en later beter georganiseerd in uitlijningen; daarna werd speciale zorg besteed aan de plaatsing van de nagels om een echte decoratie te krijgen. Nog later, de meest wijdverbreide volledig bezaaide maar nog steeds basisballen vertoonden spijkers met een brede en gewelfde kop, soms een beetje afgeplat, “afgeknotte kop” genoemd (zie 10 tot 12). Deze minder bekende vorm toont zeer platte nagelkoppen met afgeronde randen; hoewel ze elkaar niet altijd perfect raken, bedekken ze bijna de hele oppervlakte en maken ze deel uit van de overgang tussen de verspreide nagels van het begin en de “echte” bespijkerde ballen met de grote verscheidenheid aan realisaties die volgden.9/2)* Nagels met een dikke ronde kop maar plat, sommige zijn vervormd, de reden is de gevolg van zware schokken meestal tegen andere boules.De eerste volledig genagelde boules waren met gesmede spijkers met ronde koppen gefabriceerd. Hieronder een voorbeeld (95 mm) door een ‘’dwangarbeider‘’ volgens de vorige eigenaar, maar geen enkel document ondersteunt deze hypothese. In het laatste kwartaal van de 19e eeuw verschijnen geleidelijk met machine gefabriceerde nagels. Dit vergemakkelijkte het spijkeren met het voordeel van een betere bescherming tegen slijtage.10) Dank zij de spijkers waren de ballen zwaarder met een diameter van 100 tot 150 mm en een gewicht tot 1500 g, vooral die van het spel genaamd ‘’La lyonnaise’’. Later vierkante kop spijkers of platte kop nagels waren gebruikt, vanaf dat tijd de fabrikanten werden echte kunstenaars, de nagels waren in verschillende materialen en kleuren (ijzer, koper, brass, brons) waardoor de mogelijkheid om symbolen te creëren, of cijfers of initialen, maar ook sterren en andere onderwerpen volgens de wensen van de spelers. De twee hieronder boules (100mm) meer recent zijn met machinaal vervaardigde nagels bedekt.11/1) In het begin waren de boules gewoon door nagels met een ronde kop bedekt.11/2) Onder een andere belichting – (detail: 2 klik)11/3) Meestal zijn de basisballen gewoon bedekt met spijkers met afgeknotte kop, ze vertonen bijna nooit originele configuraties. Hier zijn drie prachtige meer verfijnde ballen, elk versierd met zes sets van concentrische cirkels. (Gezien op de website ‘’chinons.fr‘’.)11/4) Een esthetische combinatie van opgebolde en platte koppen. Net als op foto n°25 bleven deze spijkers wonderbaarlijk op hun plaats, ondanks hun zeer korte punt en de zware schokken. (1x klik)12) Lijnen op een draaibank gegraveerd. Dienden ze als leidraad voor het spijkeren? Deze bal lijkt het begin van het proces te zijn. De gespleten bal toont de mogelijke slechte verrassingen na het drogen. Het moet beukenhout zijn, omdat een bal in wortel van bukshout niet splitst.13) Een reeks ballen met ronde kop spijkers gegarneerd, circa op volgorde van oudste naar de meest recente. Omdat geen enkel nagels van de bal identiek is aan de anderen, deze van boven zijn handmatig gemaakt.14) Varianten: hier minder nagels maar met een grote kop. (100 mm)15) Een andere originele vorm: gewelfde en goed passend zeshoekige nagels. (Foto van Ebay)16) Zeer oud, deze kleine boule van ‘’jeu provençal’’ (75 mm 557 gr) is versierd door nog met de hand gesmeed nagels. Sindsdien werd de ‘’Jeu provençal‘’ vervangen door de populaire petanque officieel erkend in 1910. Wilt u meer weten … http://www.blogpetanque.com/pontault77/Histoire-de-la-Petanque_r11.html… spijtig genoeg in het frans.17/1) Bovenaan en onderaan, nog ouder, een juweeltje uit de late 19de eeuw waarschijnlijk. Een klik op deze boule van ‘’jeu provençal‘’ (80 mm) zal de details van de nagels laten zien. Hun kop is met de hand verwerkt zodat ze wat overlappen om het verkrijgen van een gladdere oppervlakte. Met de vergroting van het beeld kunnen we knoestig en zeer hard hout zien, het gaat om buxus. Sommige hoofden van de nagels zijn verdwenen, maar hun punten nog steeds zichtbaar blijven voor de eeuwigheid gevangen.17/2) Gezien vanuit een andere gezichtshoek.18/1) Dankzij de vriendelijke medewerking van de heer Serge Maren (Montélimar), verrijkt deze zeer oude bal de collectie. (Boule de jeu provençal). De schubben die het bedekken zijn de grootste van allemaal. (diameter 79 mm)18/2) Deze gebroken spijkerkop laat verschijnen dat de punt (pointe de clou) in het hout gebleven is. Dit zeer oude specimen is bedekt met hand gesmeed nagels. De rand van de schubben is dun maar het midden is dik en dit is de reden waarom de bal zo zwaar is ondanks een bescheiden formaat, 826 gr.19/1A) Een rare boule. Gerealiseerd begin van de 20e eeuw met nagels met vierkante koppen. Als decoratie voegde de kunstenaar er een koperen klaver toe waarvan de afgeronde randen bijzonder netjes zijn met aangepaste kleine nagels (klik). Door de zware schokken fuseerden deze zachte koperen spijkers met de ijzeren nagelkoppen. Dit geeft soms de indruk dat dezelfde kop samengesteld is uit twee verschillende metalen (zie onderstaande details). De cirkels die elkaar kruisen werden later gegraveerd. Het zijn dezelfde als degene die de moderne metalen ballen versieren. Deze cirkels verhogen de verwarring. Het geheel is ongewoon en uniek.19/1B) Details.19/2) Ook raadselachtig. We komen aan die rare bal, een edel en waarschijnlijk zeldzaam voorwerp. Elk gesmeed hoofd is anders, 3 mm dik met sommige afgeschuinde zijden, hoeken zijn scherp als uitgebarstte vuursteen … dit is ook een raadsel. De bal is zeer zwaar, met een diameter van 98 mm, ze weegt 1.390 gr en is perfect rond en glad gebleven. Een klik om details beter te zien en hieronder, vier Romeinse cijfers gemarkeerd door beitelslagen. Deze inscripties suggereren dat het zou dateren uit 1924.20) En tot slot, onderaan bereiken we het summum. Een ander prachtig zeer oud en zeldzaam stuk perfect uitgerust met dikke en rechte nagels. Allemaal verschillend en dus met de hand gesmeed. Deze uitzonderlijke boule uit 1904, is te vinden op de website van de ‘’Boule Sportive Aigue Mortaise‘’ http://www.blogpetanque.com/BSAM/photos/la-boule-cloutee_gp2050523.html de enige negatief punt… ‘’het is niet de mijne‘’ 🙂21) Sommige ballen zijn zinvoller en nog mooier als ze niet geschuurd worden en gerestaureerd, aarde en andere inlays laden ze van ‘’statische authenticiteit‘’—————————- En nu komen we tot LA FANNY !!22/1) Pétanque zonder ‘’La Fanny‘’ is niet pétanque. Oorspronkelijk moesten de verliezers het blote achterste van een jonge vrouw genaamd Fanny kussen. Ze was voorgesteld op schilderijen, aardewerk of sculpturen. Vandaag vindt u ze meer bij antiquairs en in rommelwinkels dan in de ‘’bar de la Mairie’’ of andere sympathieke café’s maar elke lokale club van ‘’boulistes’’die zich respecteerd moet een Fanny bezitten. Deze icoon maakt deel uit van hun erfgoed. Aan de oorsprong van de oorsprong is er het verhaal van Fanny, waarschijnlijk waargebeurd, realistischer tegelijkertijd grappig en zielig. Iets wat in dorpen van vroeger gebeurde toen men lachten, lief en minder lief, met mensen die ‘’anders‘’ waren. Om alles daarover te weten, lees de pagina van Phoebus garçon (in het frans): https://www.facebook.com/notes/la-p%C3%A9tanque-fortmahonnaise/ lhistoire-de-fanny/1011387195543585Het achterwerk van Fanny kussen is de vernedering na een totale nederlaag, het is het bewijs dat men verloren heeft met een beledigende score van 13-0 ! Opgepast, ‘’vernedering‘’ is maar een beeld omdat na de boules wedstrijd alles eindigt voor en glas en… is ze niet mooi de kleine Fanny in plaaster? Zie ook ‘’Het mysterie van Fanny‘’ https://www.jbcdehakhorst.nl/het-spel/mysterie-fanny/22/2) Diezelfde Fanny wordt genoemd op 30e pagina van een heel mooi boek gewijd aan petanque.23/1) GLANZENDE BOULES – Bespijkerde boules zijn meestal kunstwerken. (In dit geval is elke nagel anders, oordeel zelf hun schikking) Kunstwerken voornamelijk door de experte handen van vrouwen uitgevoerd. Een slecht geplaatste spijker betekende waarschijnlijk een afgekeurde bal. Volgens de logica kan hout niet tegen een tweede poging. Net als bij de volgende twee is dit een roestvrij staal; bestond dit staal al aan het begin van de 20e eeuw? Het antwoord is gemakkelijk op Wikipedia gevonden, het is “ja”.23/2) GLANZENDE BOULES – Nog een zeldzame bal vergelijkbaar met de vorige, een ”klik” om beter te zien dat er geen twee identieke nagels zijn.23/3) GLANZENDE BOULES– Net zo op die hierboven is deze prachtige bal bedekt met nagels die geen behandeling nodig hebben om de oorspronkelijke glans te herstellen.24) Een hypothese onder anderen: behalve de voorbereiding met lijnen en markeringen op de bal, dit diagram toont de spijkerbehuizing met een punch gemaakt, misschien een gewoon spijker. Deze gaten werden gemaakt om de spijker in de juiste positie te plaatsen voor de volgende hamerslag. (Met dank aan Steve Ferg – Tucson USA – toegang tot al zijn werk: fig. 35). Het is verwonderlijk dat ondanks hun korte punt en de schokken, deze nagels een ganse eeuw op hun plaats zijn gebleven… maar om eerlijk te zijn, niet altijd. (zie foto hieronder)25) Deze boules werden dan ook uitgerust om talloze schokken te verdragen. Hier een paar voorbeelden, oorspronkelijk roestig en vol grond sommige werden geschuurd en schoongemaakt, maar zoals hierboven gezegd, is het soms beter ze in hun oorspronkelijke staat te laten.26) VIERKANTE KOP NAGELS– als straatkasseien gezet. (93 mm)27/1) Een bal die geleefd heeft… ze geef een kijkje over wat er onderaan zit. Het gaat ook over vierkante nagels, het beschadigde gebied laat de dikte van hun koppen zien.27/2) Deze nagels met vierkante koppen worden soms “nagels om te beslaan” genoemd en dat kan tot verwarring leiden. Inderdaad, “nagels om te beslaan” verwijst naar deze foto : vierkante kop met lange en plooibare punten die worden gebruikt om paarden te beslaan, maar hier zijn de punten héél kort et dus zijn het wel degelijk “nagels om de boules te beslaan”. (klik)27/3) Hier geen ”bespijkerde boules” maar ”boules en bouten”.28) Op deze (105 mm) in haar oorspronkelijke staat zijn de nagels in pavezetting met een andere configuratie: men heeft nagels met een dunnere kop gebruikt en dus dichterbij elkaar geplaatst.29 *) Een mooie boule met vierkante kop nagels, iets dunner, misschien bekleding nagels. Een golfbeweging maakt haar originaliteit.30) Verschillende vierkante spijkers.31) Kleine petanque boules met pavezetting in hun leren houder.32) Twee boules ‘’restées dans leur jus‘’ zoals de Franse zeggen. De letterlijke vertaling is ‘’in hun sap gebleven‘’ dwz ‘’in de oorspronkelijke staat‘’.33/1) SCHUBBEN NAGELS– Nagels met dunne platte kop, bovenaan in schubben geconfigureerd. De koppen overlappen elkaar zoals bij een leiendak. Als de vinger achteruit streelt zijn de ruwe randen nauwelijks merkbaar en nog meer op de bovenstaande boule waar de grond en de schokken de oppervlakte glad gemaakt hebben. (105 mm)33/2) De mogelijkheden om beeldjes te maken op een geschubde bal zijn beperkt. Om deze reden zijn de vormen eenvoudig en is dit een nogal zeldzaam exemplaar. (72 mm-485 gr) Behalve dit messing hart is de overlap van de ijzeren schalen onberispelijk (klik). Opmerking: we kunnen een andere realisatie van dit type zien in positie 23/2. Een derde boule, de nummer 67/3 leidt tot verwarring. Hoewel hij eruit ziet als een bal met schubben is het er geen omdat de nagelskoppen elkaar niet echt overlappen.33/3) Een boule van ‘’jeu provençal‘’ met een rare figuur, een vraagteken. Is deze boule (80 mm / 668 gr) in in schubben geconfigureerd? Nee, er is geen overlap, hier zijn de nagels perfect tegen elkaar ingesteld. (klik voor foto na het schuren) Soms is het beter om een bal in zijn oorspronkelijke staat te houden …33/4) Het spijkeren techniek (ferrage) van deze bal met het vraagteken is het toppunt van wat er destijds werd gedaan. Klik om te zien dat de spijkerkoppen allemaal verschillend zijn, ze waren dus handmatig gesmeed.34/1) Deze boule (78mm) met over elkaar gelegde schubben is in perfecte staat en meer dan schoongemaakt, helemaal gestript. Ze heeft niet veel gespeeld, de nagels zijn weinig door schokken vervormd. Over schubben gesproken…zie afbeelding 34/334/2) Een boule met over elkaar gelegde schubben. Eenvoudig werk maar een mooi werk. Een klik om de punt van een spijker te zien die zijn kop is kwijtgeraakt en de grote afwerkspijker die ontbreekt.34/3) Het kasteel van Aiguines (France – Var). Een klik om de daktegels met de ter plaatse gemaakte bespijkerde pétanque boules te vergelijken. (ballen meer dan een eeuw gemaakt) De plaats Aiguines wordt hieronder nog steeds genoemd…35/1) Een boule (90 mm) met naast elkaar liggende spijkers, geen overlap… niet helemaal want de overlap is niet zichtbaar. Elke kop heeft een gevouwen zijde die onder de volgende nagel verdwijnt. Resultaat van deze techniek: een gladde bal met de indruk dat de nagels tegen elkaar geplaatst zijn, het werk van een artiest ! Als het dorp Aiguines het centrum van de productie van bespijkerde bollen was het is niet toevallig, het dorp lag in een gebied waar buxus in overvloed groeide. De wortels van dit zeer hard hout waren het ideale materiaal voor het maken van ballen. Aiguines, met zijn houtdraaiwerkplaatsen, heeft zich daarom gespecialiseerd in het maken van bespijkerde ballen. Een vriend van Frankrijk, Steve Ferg(Tucson USA) Amerikaanse expert in Petanque wijdde zich aan de reconstructie van de fabricagemethoden van bespijkerde ballen. In 2018 heeft hij zijn werk gepubliceerd https://petanque.wordpress.com/recreating_a_nailed_boule/Een Nederlandse vertaling zal volgen.35/2) Dit is de stap die voor de ‘’ferreuses‘’ werk komt. De foto zou afkomstig zijn van het museum van houtdraaiers in Aiguines. Het gaat om een amateuristisch gerestaureerd document om het verblindend licht van twee gloeilampen te vermijden. Nochtans reproduceert het de warme sfeer van deze oude werkplaatsen goed, het enige wat ontbreekt zijn de geuren van olie en houtstof. (klik)36/1) Jaar 1939, een “ferreuse” uit het dorp Aiguines. De documenten erover zijn zeldzaam. Deze mooie tekening is gemaakt door Roger Lacombe, een verzamelaar van oude pétanque ballen in Fréjus. Als tiener in de jaren 1950 en ook eerder, keek hij graag naar de levendige “parties de boules” in zijn buurt.36/2) Le marteau (de hamer) van een “ferreuse“. Er waren hamers met beide vierkante zijden, en zoals hier die met een afgeplatte kant. De houten steel is een getrouwe kopie gemaakt door Angel Zenasni van Draguignan. (archeoloog van de petanque 🙂 )36/3) L’enclume (het aambeeld) – Na verloop van tijd is er vooruitgang in de kennis van het fabricageproces (of processen). Bij het bewerken van bespijkerde boules verwees men tot nu toe nog nooit naar het woord ‘’enclume‘’ (aambeeld), alleen de termen ‘’billot = cepoun‘’ (hakblok) ‘’rond de cepoun‘’ – ‘’marteau‘’ (hamer) – ‘’clous‘’ (nagels) werden vermeld. Mr Angel Zenasni uit Draguignan verstuurde ons deze foto die van het bestaan van dit werktuig getuigt en hij geeft ons deze uitleg: het aambeeld dient om de nagels gelijk te kunnen doorslaan. Het vervangt met voordeel de eenvoudige ‘’rond de cepoun‘’. Terwijl de hamer de nagels inklopt wordt elke slag aan de onderkant van de bal in zijn behuizing weergespiegeld. Daar deze laatste perfect overeenkomt met de vorm van de bal verkrijgt men uiteindelijk een homogene spijkeren. De basis van het aambeeld zelf is in een houten element ingesloten om niet te bewegen en zo ideale werkomstandigheden te verkrijgen.36/4) Roger Lacombe de voorloper. Door onwetendheid, hadden wij het niet gemerkt, alleen nu ontdekken we het aambeeld op zijn tekening in plaats van een ”rond de cepoun”.36/5) Nog een mooi aambeeld (1.730 gr) gevonden op het rommelmarktkraam van Ange Zenasni te Draguignan. Draguignan is gelegen op minder dan een uur van Aiguines de wieg van de bespijkerde boules.37) Onder twee verschillende verlichtingen en hoeken, nog een bal van ‘’longue lyonnaise‘’ (90 mm) zeer glad met fijne goed aangepaste schubben, ze overlappen elkaar zonder ruwheid. Indrukwekkend, een kunstwerk, een zwaar stuk, het is leuk om ze in de palm van de hand rond te draaien.38) Deze beschadiging maakt de techniek zichtbaar. Op deze manier was men in staat zeer gladde ballen te fabriceren.39) Hier nog twee wonderen zonder oneffenheden. Links gebruikte men dezelfde methode terwijl dat de bal rechts bedekt is met spijkers met een hoofd in ruitvorm. Ze waren fijn aangepast tegen elkaar, zonder te overlappen.40/1) Beide boules hebben dezelfde diameter (75 mm) maar die van links was nog moeilijker te maken omdat de nagels kleiner dus taalrijker zijn. Betere afwerking voor een betere grip en misschien betere prestaties op de ‘’boulodrome?‘’ Eén of twee ‘’klik‘’ om de details goed te zien en het spijkeren en het overlappen te bewonderen. Bovendien zijn deze ballen ook zeer robuust. Deze bescheiden en niet versierde boules zijn echte kunstwerken uitgevoerd zonder de ambitie kunstwerk te maken. Anoniem en gewoon bestemd voor een populair spel. Nauw bekeken, geen spijker heeft bewogen ondanks de talrijke impacts, hun sporen op de oppervlakte bewijzen het.40/2a) Zomer 2021 ‘’Robiac‘’ een dorp in de Franse Cevennen. Deze twee mooie, intacte boules (75mm – 565 gr) zaten vele decennia in een kist aan het wachten totdat mr. Y. Billon ze mij aanbood ‘’ze zullen in het juiste licht geplaatst worden, ze verdienen het wel uit de anonimiteit te komen‘’ dit was zijn commentaar. Bedankt voor dit mooi geschenk!40/2b) Hier zijn weer deze boules van Robiac-Rochessadoule, de eerste bleef ‘’dans son jus‘’ (in zijn eigen sap) terwijl de andere, na het strippen onvermoede patronen toont.40/3) Twee boules verkregen dankzij een zoekertje zes maanden na ontvangst van de vorige twee (40/2a en b). Zou er een familiegelijkenis zijn?41) Elke ambachtsman had zijn eigen tips en zijn eigen nagels. Links, een bal met fijne en zeer gladde schalen. Rechts, dikke gebogen schalen, minder glad maar zwaarder. (klik)42) Een andere bal (90mm) bedekt met fijn afgestelde spijkers. Aan de rechterkant laat de lege plaats zien dat er geen overlap is. Twee ‘’klik‘’ om te bemerken dat zekere spijkerkoppen 4 zijden tonen terwijl er andere 5 of zelfs 6 hebben met rechte of gebogen kanten. Een blik op deze verschillen en we kunnen ons voorstellen dat de nagels niet mechanisch werden gemaakt.43) Deze was ook niet gemakkelijk te realiseren.44) Met de hand gesmede nagels. Door te klikken op de afbeelding ziet men dat het hoofd van nagels 1-2 en 4 drie verschillende zijden hebben. Een dikke kant tegenover een fijne kant en de twee ander zijde in helling. Dit zijn de nagels afkomstig van de bal hieronder nr 3 is de laatste nagel van de bal op de afbeelding hieronder, haar hoofd is fijn en van gelijkmatige dikte.45/1) Bovenaan laat gapend gat de dikke kant van de nagelshoofden zien. Deze ballen zijn tweelingzussen. Twee keer ‘’klik‘’ op deze beneden die intact gebleven is om de nauwkeurigheid van de aanpassingen te beoordelen.45/2) Dankzij de sporen achtergelaten door het gereedschap, de onbewerkte hoofden van gesmede nagels gevijld werden om hun oppervlak glad te maken. De meerdere richtingen van de vijlsporen geven aan dat deze bewerking voor het nagelen plaatsvond, op elke nagel afzonderlijk. (zie ook 66)46) Dit is de ongerepte bal nr 34, de onderste na het schuren. Dit is wat de aanpassing van deze nagels geeft met de dikke kant links en de dunne kant rechts. Een precisiewerk met zeer rustieke nagels (foto 33) dat tot een net en glad uiterlijk met een zeer sterke aanhechting leidt.47/1A) Indrukwekkende kleine bal. Geconfronteerd met zo’n pasvorm van nagels, kun je je afvragen: ‘’maar hoe hebben ze het gedaan?‘’ Zie meer hieronder.47/1B) Echter, het perfect gladde uiterlijk van sommige ballen wordt uitgelegd: om de sferische vorm te krijgen werden ballen van buxushout op een draaibank gewerkt maar sommige gingen terug op de draaibank -voor metaal deze keer- na het spijkeren (‘’ferrage‘’ was de term gebruikt voor spijkeren). Deze afwerking ‘’high-end‘’ werd in de prijslijst vermeld onder de term ‘’geretourneerd = retournées‘’ (zie bovenstaande lijst)47/2) Elke spijkerkop is anders en al deze vormen passen perfect in elkaar, zelfs de afgeronde vormen. Een uitleg zou welkom zijn.48) De start van het spijkeren… naast diverse soorten nagels zijn er verschillende aanvangen van spijkeren. Voorbeelden op de acht volgende foto’s. De meest voorkomende vorm is een spiraal zoals hierboven.49) De start van het spijkeren … dan zijn er degene waarvan de spiraal pas gestart wordt na een cirkel van spijkers soms twee concentrische cirkels.50/1) De start van het spijkeren … dezelfde bal met de bovenste helft geschuurd. Een kleine (75 mm) en zware boule (550 gr) ze draagt de sporen van een intens leven. Verpletterde koperen schubben door talloze schokken maar geen enkel spijker verloren en perfect bolvormig gebleven. Na de eerste cirkel in ijzer komt de tweede gevormd door de koperen nagels waar de spiraal begint.50/2) Op deze bal, voor een mooie versiering koos de ‘’ferreuse‘’ naast staal en goudkleurig messing (of brons … hier aarzel ik) rood koper. Dit laatste moest ze met mate gebruiken omdat koper zachter is. Zoals te zien op de foto: door de inslagen vulde het koper de ruimten die vrij bleven, wat bewijst dat de bal veel gespeeld heeft. Andere foto’s op deze blog laten dit fenomeen van migratie van zachte metalen naar nabijgelegen tussenruimten zien, zie 50/1 – 62 – 67 en 73.50/3) Op deze mooie bal ook (97 mm / 984 gr) kunnen we met een ’’klik’’ bijzonder goed de migratie van zacht koper in de tussenruimten zien, het proces is nog duidelijker in vergelijking met foto’s 50/1 – 62 – 67 – 73. Deze boule heeft duidelijk veel gespeeld en toch geen enkele spijker verloren.51/1) Deze perfect gladde ballen volledig bedekt met schubben zijn misschien unieke exemplaren. Initialen, tekeningen en andere patronen van zachtere non-ferrometalen verschijnen meestal op ballen bedekt met vierkante nagels, afgeronde afgeplatte of zeshoekige maar niet of weinig op ballen met schubben. Het is duidelijk dat de koppen van messing of brons hebben een slechte weerstand tegen schokken, op de foto 50/1 zien we dat op de lange termijn de koppen van de koperen nagels samensmelten met elkaar of met de ijzeren nagels. Het is waarschijnlijk de reden waarom geen ballen of bijna geen met non-ferro zo dunne schubben werden versiert.51/2) Een van de hierboven ballen na het verzorgen. Misschien goud? 😂 – Diam: 70 mm. (de waarheid… messing)51/3) Dames en kinderen – 70 of 71 mm is erg klein, de huidige informatie (Mr A. Zenasni) bevestigt tot nu toe dat het om dames of kinderboules gaat. De grootte van de boules is dan ook aangepast aan de hand. De hierboven ‘’gouden‘’ boule (51/2) lijkt bestemd voor een vrouw. Het is een kleine ‘’gouden‘’ boule met een tikje vrouwelijkheid.52) De start van het spijkeren… deze laatste toont geneste vormen. Centrale afbeelding: het vertrek van spijkeren bestaat uit een nagel omringd door kleine rechthoekige spijkerkoppen, daarna komen zeven concentrische cirkels, de laatste in messing. Dit vormt een figuur dat driemaal op deze boule voorkomt (fig. 1). Deze drie grote ronden raken elkaar aan elkaar. De 3 ruimten tussen de ronden zijn driehoekig (fig. 2) Tenslotte in het midden van de 3 driehoeken komt dit vierkantige patroon in koper en messing. (fig.3-4)53/1) De start van het spijkeren… zoals op de foto hierboven bestaat het vertrekpunt uit een centrale spijker… maar de perfectionistische vakman heeft gekozen voor een zeshoekige spijker omgeven door nagels met driehoekige hoofden. Het resultaat is nog esthetischer. Deze nagels zijn gesmeed.53/2a) De start van het spijkeren… tweeling in perfecte staat, twee grote ‘’boule lyonnaise‘’ (1.026 gr / diam. 95 mm) hun versiering is eenvoudig maar zeer stijlvol. Hier staan ze ter vergelijking naast elkaar, de ene in originele staat en de andere na het strippen. De rest van het commentaar onder de foto hieronder.53/2b) De start van het spijkeren… het is een variant van de samenstelling van de 53/1 bal, het uitgangspunt is samengesteld uit een centrale vierkante spijker omringd door spijkers met een driehoekige kop vervolgens een cirkel van spijkers met een grotere kop maar ook aangepast. Dan is er nog de cirkel van koperen spijkers van waaruit lijnen zoals meridianen starten.53/3a) Op deze bal zit een spijker met een grote vierkante kop die verrast door zijn vleugje originaliteit. Tenzij ik me vergis, was dit tot januari 2021 nooit gezien. (klik)
53/3b) We blijven in de vierkante figuren, op deze boule zijn messing spijkers in een andere manier genageld om een originele figure te creëren. Deze configuratie verschijnt vier keer op de bal. (90 mm – 1 kg)
54) De start van het spijkeren… dan gewoner maar nochtans perfect gerealiseerd: een zeer oude rustieke bal (zie ook Fig.5) het startpunt is moeilijk te vinden: 1 of 2 ’’klik’’ om de nummering op de spiraal beter te zien.55) De start van het spijkeren… sommige boules hebben een zone dat lijkt op lood waarvan de eerste nagels starten. Het gaat om een metalen pastille, ze draagt vaak initialen of een nummer. Voor een betere fixatie, kunnen soms spijkers er doorgaan.56) De start van het spijkeren… op andere heeft men eenvoudiger gedaan: het lege deel werd door kleine spijkers opgevuld vermoedelijk een grove restauratie. Rechts, zeer origineel dit startpunt in de vorm van een grote schroef perfect ingevoegd.57) De start van het spijkeren… laatste voorbeelden, twee boules zonder duidelijk startpunt. Vier keer op de omtrek verschijnt deze langwerpige configuratie met puntige uiteinden. De nagels zijn ingericht om de voeg uit te voeren met eindelijk een mooie algemene afwerking.58) De start van het spijkeren… een andere ’’boule’’, nog vier langwerpige configuraties met puntige uiteinden, een mooi gegarneerd bal met koperen en geelmessing nagels.59) Als antwoord op de vraag ’’hoeveel nagels op een boule ?’’ Enkele voorbeelden 1:1136 – 2: 996 – 3:1154 – 4:628 – 5:1174 (+/-). In tegenstelling tot het type spijkeren invloedt de grootte van de bal het aantal nagels niet echt.60) Hoeveel nagels? Deze boule van 98 mm overschrijdt de andere met haar (+/-) 1655 kleine nagels perfect verdeeld. Merk op dat geen enkel verplaatst is.61) Een boule versierd met zeshoekige nagels van verschillende metalen om deze kleurrijke sterren te maken (95 mm).62) Nog zeshoekige koppen, maar in ijzer en gewelfd. Koperen spijkers werden ingevoegd. Iets zachter maken ze uiteindelijk gebruik van open ruimtes. (92 mm)63/1) Een gelukkige originaliteit: 100 mm x 896 gr – nagels soms vijfhoekig, zeshoekig of achthoekig in het midden ingeprikt. (2 x klik)63/2) Sommige ballen wijken af van de gebruikelijke patronen door hun ontwerp of de gebruikte materialen. Deze doet niets onder voor andere raadselachtige boules. (ex: 19/1 en 19/2) Als men goed kijkt naar de verscheidenheid van de gebruikte nagels en het werk dat er van sommige koppen werd gedaan om beter te nestelen (klik), begrijpen we waar de originaliteit vandaan komt.64) Een paar foto’s in verschillende non-ferro metalen boules.65) Nog non-ferro behalve beide onderaan rechts.66) Nog eentje…en zoals bovenaan verteld: elke boule heeft haar eigen geschiedenis omdat ze meer dan ook welk ander voorwerp, van hand tot hand ging. Velen zijn kunstwerken met een unieke eigenschap: bestand zijn tegen schokken en andere mishandelingen.67/1) Indien mooie kleuren verdacht zijn of een interessante versiering is een poetsbeurt of etsen vereist. Hierboven, voor en na de ‘’behandeling‘’. Tweemaal ‘’klik‘’ om te zien hoe door impacten de rood koperen nagels zachter dan de andere leegstaande ruimtes hebben ingenomen.67/2) Klik om te zien hoe deze bal eruitzag toen ze werd gevonden; net als anderen verbleef ze vele jaren in de schaduw van een kelder, een schuur, een zolder of erger nog buiten in vochtigheid. Een goede stripping zorgde ervoor dat ze weer wilde laten zien. (1.071gr – diam.102mm)67/3) Een mooi, compact en stevig bolletje waar niets ontbreekt (516gr-72mm) Het is een echt plezier voor de ogen. Wat betreft zijn beleving, als men de impact op de schubben ziet, is het duidelijk dat deze bal veel gespeeld heeft. Klik op de afbeelding om de achterkant te zien, vóór het strippen. NB: deze boule leidt tot verwarring. Hoewel hij eruit ziet als een bal met schubben is het er geen omdat de nagelskoppen elkaar niet echt overlappen.68) Nog een foto ‘’voor en na’’ die de schoonheid van de bal onthult. Hier ook zijn een paar rode nagels gefuseerd.69) Een aangename verrassing na het schuren, de bal is volledig bedekt met brons en messing.70) Grote bal van ‘’Lyonnaise‘’, 1130 gram, diameter 102mm. Tweemaal ‘’klik‘’ op de foto en de vijlsporen worden goed zichtbaar. Een frans artikel in de krant ‘’La Croix‘’ ondertekend door Hubert Duez, schrijver, ex-junk dealer en duidelijke kenner vertelt ons, onder andere, dat het oppervlak van de ballen geslepen werd (meestal) na het spijkeren, dit voor een perfecte afwerking. Een detail dikwijls opgemerkt nu bevestigd. Om deze text te ontvangen, contacteer ons via de e-mailadres: amelotomb@outlook.be71) Goed schuren om de schoonheid in waarde te zetten.72) Ter vergelijking, voor en na.73) Een mooie verrassing omdat de symbolen werden ontdekt achter de oxidatielaag.74/1) Een ander paar met de symbolen van het kaartspel. Hier zijn de boules in hun huidige staat. Een klik op de afbeelding om het verschil zonder de oxidatielaag te zien. Men kan zich de tevredenheid van de koper in de jaren 1920 voorstellen (met +/- 10 jaar marge… in beide richtingen)74/2) Een grote dank aan de heer Pierre Courty van Nimes (France-Gard), dankzij hem was deze geweldige aanwinst mogelijk. Een klik om de vier symbolen te zien.74/3) Hier worden ze weer in hun ruwe staat gepresenteerd en de vraag is: schuren of niet schuren ? (En in feite één van de twee bleef in zijn oorspronkelijke staat)75) In de loop der maanden verschijnen nieuwe boules op deze pagina omdat ze iets te laten zien hebben. Twee identieke en intacte ballen (95mm) ondanks talrijke sporen van zware schokken die getuigen van hun beleving. De hierboven bal draagt bovenaan een grote vijfpuntige ster en dezelfde aan haar basis. De artiest heeft niet alleen de nagels geplaatst om een ster te vormen met approximatieve punten, maar elke kop is ook uitwerkt als een driehoek, een rechthoek of een cirkel om een perfecte ster te realiseren. Idem voor de stalen nagels. Tussen de sterren, de naam ‘’DUVALET‘’ in grote letters.76) ‘’DUVALET‘’ is waarschijnlijk de langste inscriptiegevonden op een bal zo ver. Beide ballen werden toevallig ontdekt in 1972 ter gelegenheid van renovatiewerken in een kelder. (Pezenas –Frankrijk/Herault)77) Het uitlijnen van vierkante koppen op een ronde bal is niet eenvoudig, maar het plaatsen van figuren met hoeken is nog moeilijker. Aan de boven en onderkant van deze sterk gedecoreerde bal plaatste de ‘’ferreuse‘’ veel nagels op maat om de ruimtes te vullen. (klik)78) Een andere rariteit, deze vreemde bal met het opschrift ‘’PEVEt‘’ die met een kleine ‘’T‘’ eindigt.79) De opvolging, brons of messing?80) Dezelfde voor restauratie, oxidatie en tinten.81) Zoals vaak in kelders of op zolders gevonden, twee ballen door de tijd vervormd met een ‘’geleefd‘’ en hieronder nog een ontdekking.82) In de ‘’Moulin de Cornevis‘’ (Privas in Ardèche) een bijna archeologische vondst. Ter gelegenheid van restauratiewerken diep in een kelder, werden bepaalde oude voorwerpen uit de vergeethoek gebracht waaronder 18e-eeuwse porseleinen en deze boule die uren van glorie moet hebben gekend. Ze bleef zeker niet onopgemerkt met haar koperen en messing nagels. (in hun huidige oxidatietoestand gelaten). Opmerking: het detail van de kleine nagels per twee gegroepeerd, een uniek patroon dat nooit werd gezien tot vandaag. (Feb. 2020)83) …en zoals te vinden is in een fotoalbum of op oude briefkaarten, een speler uit die tijd in zijn zondagse pak, tijdens een spel met bespijkerde ballen84) In de jaren vijftig was het leven in het dorp heel anders dan het leven in de steden. Ze oefenen met boules die eruit zien alsof ze heel veel hebben geleefd. (clic)Rommelmarkten en internet advertenties bieden een nieuw leven aan deze prachtige boules voor het meeste genoegen van de verzamelaars. Er is veel te zeggen over het spel, over de boules en hun creatie. Al surfen op het net vindt men specialisten die het gedaan hebben en hier zijn enkele adressen. De eerste (in het Frans) geeft ons informatie over fabricagetechnieken met zeer nauwkeurige woorden http://www.francepetanque.com/LRA/pages/histoire/page6.htm Daarna een Nederlandse geweldige kenner ‘’Henk Reesink ‘’ die in verschillende werken de spijkertechnieken in detail heeft getoond: https://www.dailymotion.com/video/x2qmqdm). En dan een zeer compleet en leuk om te bezoeken website: http://herbert.wegner.pagesperso-orange.fr ook in het engels, wanneer je het gelezen hebt weet u bijna alles over de bespijkerde ballen. Op de Facebook-pagina van Isaac Brooks, vol met schatten uit het verleden, zie je dit authentieke oude document, een spelletje van ‘’Longue lyonnaise‘’: https://www.facebook.com/contact.isaacbrooks/videos/3565298793585006 – Bij het zien van het stuiteren van de ballen, zouden ze van hout zijn gemaakt, het was voorafgaand aan de bespijkerde ballen.amelotomb@outlook.be
